Thường nếu như không phải là sinh nhật của ai hay một dịp đặc biệt, thì chẳng mấy ai cảm thấy có nhu cầu thoát khỏi nếp sống quen thuộc hằng ngày để làm một điều đặc biệt gì đó cho người khác. Tuy nhiên, thầy cảm thấy thời điểm tốt đẹp nhất để đem đến một sự ngạc nhiên thú vị cho ai đó lại chính là lúc người ấy không chờ đợi nhất. Làm cách này, người nhận biết rõ bạn làm không vì bị bó buộc mà vì bạn muốn làm.
     Ngạc nhiên mà thầy nói ở đây vượt xa hơn là tặng ai đó một món quà mà là có nhiều chất trí tuệ và ý nghĩa hơn kia. Thầy nói với học sinh của thầy rằng các em có thể lau chùi, dọn dẹp nhà cửa hay rửa chén bát mà không chờ được yêu cầu. Các em có thể làm những việc vặt hay đọc sách cho một người hàng xóm lớn tuổi hay có thể mang hoa tươi đến cho ai đó. Các cơ hội để làm việc tốt thì ở khắp quanh ta.
Niềm mong muốn gây ngạc nhiên cho người khác của thầy xuất phát từ cách cha mẹ thầy đã thường xuyên dành những bất ngờ cho chị thầy và thầy. Thầy nhớ khi nhìn thấy hai người thoát khỏi nếp sống thường nhật của mình để làm những việc tốt lành và bất ngờ cho hai chị em, thầy đã cảm thấy mình đặc biệt và được yêu thương như thế nào.
     Và thầy tự hứa khi lớn lên thầy sẽ làm những điều tương tự cho mọi người quanh mình. Khi thầy trở thành thầy giáo, thầy thấy mình đã bỏ một phần tiền lương mỗi tháng mua sách làm phần thưởng và nhiều thứ khác nữa cho học sinh. Những bất ngờ nho nhỏ ấy rất được trẻ yêu thích. Ở đây thầy muốn kể với các em câu chuyện của một thầy giáo trẻ ở Bắc Carolina bên nước Mỹ, qua lời kể của chính nhân vật trong câu chuyện.

oOo

     ...Tôi đã cùng bọn trẻ bắt tay vào một dự án vốn dẫn đến một bất ngờ lớn mà tôi có can dự vào. Điều này đã mãi mãi làm thay đổi cuộc sống của tôi và của các em học sinh.
Mọi chuyện bắt đầu khi tôi giảng bài cho các em về nhật báo, và các em tỏ ra lúng túng không hiểu các trang rao vặt được tiến hành như thế nào. Tôi quyết định cho các em tự đi đăng quảng cáo trên báo để bản thân các em ấy có thể hiểu công việc này được tiến hành ra sao. Tôi cho mỗi em cầm tiền đi đăng quảng cáo, bởi tôi muốn dành quyền làm chủ dự án cho các em ấy. Rồi tôi hướng dẫn các em đến tòa báo xin đăng quảng cáo.
     Lập tức, các em muốn rao bán một chiếc xe Lexus trong mục rao vặt về xe hơi, nhưng sau tôi lưu ý các em ấy: “Chúng ta đâu có chiếc xe Lexus nào đâu”. Cuối cùng, thầy trò quyết định đăng một câu đố và đề nghị người đọc viết lời đáp. Câu đố đầu tiên của thầy trò là: “Đảo nào lớn nhất trên thế giới? Nếu bạn biết, xin vui lòng hồi âm cho lớp chúng tôi” và bên dưới kèm theo địa chỉ.
Từ hôm ấy, ngày ngày, thầy trò cùng ngóng chờ xem có thư từ nào hồi âm không. Thật ngạc nhiên, thầy trò nhận được 10 lá thư của những người khác nhau ở nhiều khu vực. Bọn trẻ rất thích điều này bởi không ai đã có được câu trả lời đúng, và chúng viết thư gửi lại cho mỗi người kèm theo câu trả lời đúng là đảo Greenland.
     Bọn trẻ tỏ ra rất phấn khích với những lá thư nhận được đến mức chúng quyết định đăng tiếp nhiều câu đố trên các báo khắp tiểu bang. Dự án đã không còn là một bài học về rao vặt trên báo nữa mà là việc các em học sinh đang được mở mang kiến thức từ những người viết thư đến lớp chúng tôi. Để có nhiều thư trả lời, thầy trò lại còn viết các bảng hiệu và chuyển đến cho các siêu thị địa phương, thậm chí còn gửi câu đố cho cả đài truyền thanh.
     Rất sớm sau đó, thầy trò chúng tôi đã nhận được hàng tá thư mỗi ngày từ khắp tiểu bang gửi đến. Người gửi có khi là bác sĩ, luật sư, những chủ trang trại giống ngựa Ả Rập và biết bao người khác từ đủ ngành nghề khác nhau. Bằng cách này, các em học sinh ở một thị trấn nhỏ với 600 dân đang được học hỏi về cuộc sống bên ngoài thị trấn của mình. Toàn bộ tiến trình này là điều thiết yếu cho trẻ vốn có quá ít kinh nghiệm về cuộc sống bên ngoài cộng đồng của mình.
     Bọn trẻ tỏ ra cực kỳ thích thú với dự án này đến mức một hôm có một bạn tên là Luke nói: “Thầy ạ, em nghĩ chúng ta cần bước ra toàn cầu với dự án này”. Ý bạn ấy muốn nói là cần đăng câu đố trên một tờ báo phát hành khắp thế giới. Một ý kiến xem ra rất hay! Thế là tôi quyết định cử Luke liên hệ với văn phòng của báo USA Today để thử hỏi xem giá một diện tích quảng cáo 4x5cm là bao nhiêu tiền.
     Khi quay về, Luke chống hai tay trên hông và long trọng tuyên bố với tôi bằng cái giọng miền Nam của bạn ấy: “Tốt nhất là ngồi xuống, thầy ạ”. Bạn ấy nói với tôi giá quảng cáo là 12.000 USD. Thoạt đầu tôi không tin và sau khi tan lớp tôi đã tự liên hệ với tòa báo để khẳng định lại. Tôi nhận ra là Luke nói đúng và tôi sửng sốt sao một mẩu quảng cáo bé xíu chỉ đăng có một lần mà lại đắt khủng khiếp đến thế!
Sau khi thảo luận với học sinh, tôi giải thích với các em là chúng ta không thể đào đâu ra một món tiền khổng lồ như vậy. Thế nhưng, các em học sinh lại không muốn bỏ cuộc một cách dễ dàng như thê. Các em nài nỉ tôi cho các em ấy thử làm và rồi thầy trò bắt tay vào thực hiện một chiến dịch gây quĩ. Tôi nói với các em là tôi có thể làm bất cứ việc gì để cùng các em kiếm tiền như bán bánh, bán kẹo, bất cứ việc gì trừ rửa xe bởi tôi chúa ghét việc rửa xe. Thế nhưng thứ bảy ấy, thầy trò đã đi rửa xe.
     Vài tuần sau, đang khi những việc làm gây quĩ đầy “sáng tạo” của chúng tôi còn giậm chân tại chỗ thì tôi nhận được một cú điện thoại từ báo USA Today. Một biên tập viên của báo là Joan Baraloto nói với tôi là có người đã nhìn thấy lớp học của tôi trên TV đang đi gây quĩ, và rằng người ấy muốn tặng lớp số tiền cần thiết này để đăng quảng cáo. Tôi lập tức hỏi bà tên người tặng, và bà nói rằng người ấy chỉ muốn được gọi là “ông già Noel” mà thôi.
     Chỉ còn ba tuần nữa là đến lễ Giáng sinh, và tên gọi này xem ra rất hợp với một sự đóng góp đầy lòng quảng đại như thế. Tôi vội vã đến lớp và thông báo cho bọn trẻ. Nghe xong, chúng reo hò như điên dại, và hỏi “Ai cho chúng ta tiền vậy?”. Tôi mỉm cười đáp: “Ông già Noel đấy”. Luke nhìn tôi vẻ ngờ vực và nói: “Thầy ơi, bố mẹ em không kiếm nổi số tiền này đâu”.
Thầy trò quyết định đăng một mẩu quảng cáo như sau:
Gửi Tổng thống Clinton và mọi người khắp thế giới
     Cái gì cướp mất nhiều sinh mạng nhất mỗi năm hơn cả AIDS, rượu, tai nạn xe cộ, giết người, tự tử, ma túy và hỏa hoạn cộng lại?
Chính bọn trẻ đã tạo nên mẩu quảng cáo này, còn tôi thì còn lợn cợn một chút bởi vì xuất thân từ một tiểu bang sản xuất nhiều thuốc lá, tôi không muốn chọc giận bất cứ ai. Tôi bày tỏ sự băn khoăn này với các em và rồi một bạn nữ tên là Carmela đã nói với tôi: “Không sao, thầy ạ. Không phải vì chúng ta xuất thân từ tiểu bang này mà chúng ta lại không dám có ý kiến, quan điểm riêng sao?”.
Thầy trò ghi địa chỉ cùng số fax trên mẩu quảng cáo và hồi hộp đợi chờ hồi âm. Tiếc là ngôi trường của chúng tôi nằm ở một vùng quê nên vào lúc ấy không thể có email và không thể ghi địa chỉ Internet của chúng tôi vào được.

-----------------------------------------------------------------------

     Ngày mẩu quảng cáo này được đăng, tôi cũng không thể có nổi một tờ báo, bởi báo USA Today không phát hành tại vùng quê của chúng tôi. Thế nhưng, tác động của mẩu quảng cáo ấy thì ai cũng cảm thấy được bởi trước khi tôi đến được lớp thì chúng tôi đã nhận được hơn trăm bức fax. 
     Ngay khi tôi rẽ vào bãi đậu xe của trường thì cô giáo Barbara Johns, lúc ấy đang ở trong bãi đậu xe, vội reo lên mừng rỡ: “Thầy phải đến văn phòng ngay! Tắt máy xe đi! Tôi sẽ đưa xe vào bãi đậu cho”. Chạy vào đến văn phòng, bức fax đầu tiên tôi cầm lên đọc được gửi từ thủ tướng Canada. Cũng có những bức fax đến từ khắp nơi, của bạn bè thân hữu, đội bóng, bác sĩ ở Mumbai, Ấn Độ... và bao người khác từ bất cứ nơi nào mà ta có thể nghĩ ra.
     Khi bọn trẻ đến trường, thầy trò cùng kéo lên văn phòng. Các đài phát thanh khắp nước cũng đã cho phát mẩu quảng cáo của chúng tôi và kêu gọi các độc giả của mình gọi điện hồi âm kèm câu trả lời của họ. Các đài truyền thanh dồn dập gọi cho trường chúng tôi để hỏi câu trả lời đúng là gì, cũng hệt như bọn trẻ đang rộn ràng túc trực trên máy điện thoại để trò chuyện với hàng ngàn độc giả.
     Có những đứa còn phải trả lời phỏng vấn của các nhà báo truyền hình. Các bức fax từ khắp nơi trên thế giới đổ về rào rào, còn bọn trẻ cứ như nhảy vọt khỏi mái nhà vì kích động! Thầy trò còn chia nhau ở lại đêm trong trường để trực máy fax. Các bức fax chuyển đến suốt đêm. Khoảng 3g sáng, tôi nhận được một bức fax trên đó viết “Xin thầy gọi điện cho chúng tôi” cùng với số điện thoại được ghi bên dưới.
     Tôi đã gọi lại và đó là một sòng bài, ở đó người ta đã đưa câu hỏi này ra làm đề tài cá cược cho ai có câu trả lời đúng. Người ở casino này đã gọi cho tôi để biết chính xác lời giải đúng để có thể trao giải thưởng cho những ai thắng cược. Thật là vui!
Còn gì vui thích bằng khi biết có nhiều người thuộc các tầng lớp khác nhau cùng tham gia giải đáp và được nghe những câu trả lời của họ. Một số câu trả lời ngộ nghĩnh và thú vị thường gặp nhất là: thiếu ăn, súng, rơi vào trong thùng nước, James Bond, tình yêu, nhồi máu cơ tim, phá thai, tuổi già, sự hồi hộp, sự ngu dốt, thời gian, sự tham lam, cái lưỡi...
     Đến lúc này thầy trò đã nhận được 7.000 thư và quà tặng từ khắp nơi trên thế giới gửi đên. Trong mẩu quảng cáo, thầy trò đã hứa là sẽ viết thư hồi âm cho mỗi người, thế là bọn trẻ phải gặp nhau vào những ngày thứ bảy, cả những ngày nghỉ cũng như sau giờ học để viết lời đáp cho mỗi người để báo cho họ biết câu trả lời đúng là hút thuốc lá.
Các em học sinh trở nên nổi tiếng, được xuất hiện trong những chương trình tin tức quốc gia và trên trang nhất các tờ nhật báo khắp tiểu bang. Một sự phấn khích bao trùm lên đề án, và bọn trẻ bắt đầu ngâng cao đầu mỗi ngày khi đến trường với vẻ đầy tự hào.
     Sau một tuần lễ ròng rã viết thư trả lời, biến văn phòng nhà trường thành sở chỉ huy tạm thời riêng của thầy trò và biến thành tâm điểm của các phương tiện truyền thống, cuối cùng chúng tôi đã nhận được câu trả lời mà chúng tôi chờ đợi từ lâu.
     Nhà Trắng gọi và báo cho biết đệ nhất phu nhân Hillary Clinton sẽ gọi cho chúng tôi lúc 11g45 vào ngày thứ sáu để đưa ra câu trả lời của bà và của tổng thống, cũng như sẽ tranh luận về những nguy cơ của việc hút thuốc lá với các bạn học sinh. Tất cả thầy trò đều vui mừng và tự hào. Chúng tôi bủa đi chuẩn bị một cuộc họp báo vào cuối tuần để cho cả cộng đồng đều có thể có mặt vào ngày hôm ấy.
     Khi mọi người - các nhà lãnh đạo địa phương, các nhà doanh nghiệp, các chủ trang trại, gia đình và bạn bè - đang ngồi cả trong thư viện, ta có thể cảm nhận rõ một không khí phấn khích và một ý thức cộng đồng. Thầy trò đã mặc quần áo mới sao cho ai cũng trông đẹp nhất như trong ngày lễ hội.
     Cả lớp và tôi ngồi ở những cái bàn ở đầu thư viện, kế bên là hàng chục máy quay và các nhà báo. Tôi chăm chú nhìn theo kim đồng hồ... 11g43... 11g44... Rồi tôi nghĩ “Chuyện gì xảy ra đây nếu như bà ấy không gọi điện nhỉ?”. Nhưng rồi chuông điện thoại vang lên.
     Thư viện vốn đã lặng im lúc này im phăng phắc. Mọi người nín thở như dõi theo từng lời tưởng chừng như thời gian ngắn lại. Bà Hillary Clinton dành thời gian nói chuyện với từng em học sinh và tranh luận về những vấn đề sức khỏe mà câu hỏi của chúng tôi gợi lên. Cuối cuộc gọi, bà Clinton nói: “Các bạn biết đấy, tôi đang giữ bức thư mà tổng thống và tôi đã viết cho lớp các bạn, trong đó có câu trả lời của chúng tôi. Chúng tôi có thể mail cho các bạn, nhưng chúng tôi nghĩ rằng hay nhất là chúng tôi sẽ trao tận tay các bạn”.
     Sau đó, tôi thông báo một tin khiến mọi người sửng sốt. Tôi đã chuyện trò với Nhà Trắng suốt tuần qua, và hai phía đã sắp xếp cho các học sinh đến Nhà Trắng vào tuần sau để gặp gia đình tổng thống. Đây sẽ là một sự kiện đổi đời đối với các học sinh, bởi đa số các em chưa bao giờ bước ra khỏi tiểu bang của mình.
     Lần đầu tiên khi chúng tôi được thông báo về lời mời đến Nhà Trắng, vị hiệu trưởng đã yêu cầu tôi đừng công bố điều này cho mọi người biết cho đến khi tôi vận động đủ số tiền cần thiết để đưa tất cả các em học sinh đi. Ngay sau đó, bà Austin, một trong số những thư ký của trường, bắt đầu gọi điện cho các doanh nghiệp mà chúng tôi có thể nghĩ đến để xin tài trợ. Tôi nhanh chóng nhận ra rằng bất cứ người nào tôi gọi đến thì ai ai cũng sẵn sàng giúp đỡ bọn trẻ và mong muốn đóng góp bằng bất cứ cách nào mà họ có thể.
     Bất cứ nơi nào tôi gọi tới, tình hình cũng tương tự. Các cộng đồng cũng sẵn lòng giúp đỡ các thầy cô giáo chừng nào ta còn chứng tỏ cho thấy ta làm việc nghiêm túc, và đưa ra được những lý do chính đáng cho thấy sự đóng góp của họ đang góp phần tạo nên một sự chuyển biến nào đó.
Chỉ trong vài ngày chi phí cho toàn bộ chuyến đi đã được các nhà doanh nghiệp địa phương tài trợ, tất cả họ đều đồng ý là cần giữ bí mật cho đến khi tin này được loan báo trong cuộc họp báo.
    Kết thúc cuộc gọi, để trả lời yêu cầu của phu nhân Clinton mời chúng tôi đến Nhà Trắng, tôi đã nói trong nước mắt đầm đìa rằng tôi không thể từ chối bất kể là tôi sẽ phải khó khăn như thế nào. “Nào các chú nhóc, các chú hãy nhìn cộng đồng các nhà doanh nghiệp quanh các chú... Vâng, họ đủ tốt để tài trợ cho lớp chúng ta, và cuối tuần tới, tất cả chúng ta sẽ đến Washington, DC!”.
     Cả thư viện òa lên tiếng reo hò tán thưởng. Nhà báo Sandra Harris của Đài truyền hình kênh 9 cũng reo lên. Đem đến sự ngạc nhiên này cho các em học sinh và cho cộng đồng là một trong những khoảnh khắc tuyệt vời nhất trong đời tôi. Niềm vui, niềm phấn khích và sự cảm kích thể hiện trên gương mặt các em học sinh là một trong những lý do chính khiến tôi quyết định tiếp tục dạy học. Làm sao tôi có thể quay lưng lại với cơ hội có thể có một sức tác động như vậy đến cuộc đời của bọn trẻ chứ?
     Sau khi sự kích động đã lắng xuống, tôi bắt tay tổ chức chuyến đi. Tôi nghĩ mọi việc sẽ bù đầu rối tai, nhưng khi bắt đầu gọi điện đi khắp nơi đặt khách sạn, vạch ra một lộ trình thì mọi việc lại cứ êm xuôi đâu vào đấy.
     Tuần sau thầy trò lên đường đến Washington DC cùng với nhiều nhà báo thuộc các tờ báo địa phương. Đoàn đã đi thăm Nhạc viện quốc gia, điện Capitol và tất cả bảo tàng lớn. Ngày cuối cùng ở DC, đoàn đến thăm Nhà Trắng. Một nhân viên hướng dẫn tour riêng cho đoàn, và thầy trò là đoàn duy nhất vào lúc ấy. Chúng tôi được phép đi lang thang, chụp ảnh tự nhiên như ở nhà.
     Sau chuyến tham quan, thầy trò được đưa đến phòng Đông. Căn phòng được trang trí một cây giáng sinh khổng lồ trên treo đầy bóng đèn. Cuối cùng, tổng thống và phu nhân bước vào phòng và chuyện trò với bọn trẻ. Tổng thống quì trên sàn nhà nói chuyện với từng đứa trẻ, còn phu nhân Clinton đi quanh chuyện vãn với những người lớn. Khi đến gặp tôi, bà nói: “Ồ thưa thầy, tôi nhận ra thầy nhờ đọc trên báo đấy” và tôi cũng đáp lại: “Ồ, thưa bà, còn tôi lại nhận ra bà nhờ xem truyền hình đấy”.
     Khi thầy trò quay trở về lại Bắc Carolina, bọn trẻ vẫn chưa muốn kết thúc dự án này. Để giữ cho dự án này sống lâu hơn một thời gian ngắn nữa, thầy trò lại bắt tay viết một cuốn sách mang tên Cuộc phiêu lưu vòng quanh thế giới qua những từ ngữ của người khác để kể lại toàn bộ dự án này.
Bọn trẻ có biết bao cảm xúc và ký ức gắn với dự án và tôi cảm thấy thật may mắn là thầy trò đã có thể tập hợp và viết lại những cảm xúc lúc ấy. Tôi biết 20 năm sau một số các em sẽ đọc lại cuốn sách này cho con cái mình nghe và hi vọng là lúc ấy các em sẽ sống lại những cảm xúc tuyệt vời ngày ấy.
     Đây là một kinh nghiệm chắc chỉ có một lần trong đời, nhưng tôi lại có diễm phúc là đã trải qua nhiều sự kiện tương tự cùng với các học sinh của mình ở ngôi trường vùng quê ấy.

oOo

Thầy biết, đối với thầy, dạy học là tạo nên những bất ngờ và những khoảnh khắc tương tự cho trẻ để chúng không bao giờ quên. Thầy nghĩ sẽ vui thích biết bao khi được sống trong một thế giới mà ở đó mọi người đều suy nghĩ như thế.